Het scheiden van wonen en zorg staat los van de inhoudelijke zorgvorm. Het betekent eigenlijk alleen dat je de woonlasten niet meer uit het zorgbudget betaalt, maar via de cliënt laat lopen. Ook op plekken waar veel cliënten in één complex wonen, kan sprake zijn van reguliere huur.
Waarom scheiden van wonen en zorg?
Uitgangspunt van Beschermd Thuis (volgend op het advies van de commissie Dannenberg) en het actieplan Dakloosheid, is dat mensen regulier huren en zelfstandig wonen. Als cliënten zowel huurder als cliënt zijn van de zorginstelling schaadt dat hun onafhankelijkheid.
De praktijk bewijst dit uitgangspunt. Riwis heeft een complex waar 40 Wlz-cliënten wonen, die daar hun leven lang zullen blijven, maar die hun eigen huur betalen. Het scheiden van wonen en zorg heeft een inhoudelijk effect op hun gevoel van zelfredzaamheid. Mensen krijgen een andere rol. Je ziet dat ze minder zorg vragen dan vooraf gedacht was.
Contractvarianten bij wonen en zorg
Platform 31 heeft een handreiking wonen met begeleiding gepubliceerd voor woningcorporaties, zorgorganisaties BW/MO en gemeenten. De handreiking beschrijft drie contractvormen als alternatief voor zorg met verblijf. Zie de figuur hieronder: meer naar rechts = meer normalisatie:
Bij zogenoemde omklapcontracten (bij intermediaire verhuur) kunnen cliënten als het goed gaat doorstromen naar een meer zelfstandige vorm.
Wie verhuurt? Schoenmaker blijf bij je leest!
Woningcorporaties hebben meestal de voorkeur voor zorg met verblijf of intermediaire verhuur. Dan liggen de risico’s bij de zorgaanbieder. De weerstand bij woningcorporaties is deels begrijpelijk. Deze doelgroepen doen vaak een groter beroep op hun beheer, er kan sprake van overlast zijn, en de doorstroom ligt hoger dan gemiddeld. Het is voor hen bovendien moeilijk om nieuwe locaties te creëren, terwijl zorgaanbieders met hun vastgoed al geschikte plekken hebben.
Vanuit het perspectief van ggz-aanbieders brengt de rol als verhuurder organisatorische en financiële vraagstukken met zich mee. Een zorgaanbieder heeft niet vanzelf de expertise om daar goed mee om te gaan. Riwis probeert bestaand vastgoed in te zetten voor scheiden wonen en zorg. De woningcorporatie ziet het liefst dat Riwis dan ook de huur regelt (intermediaire verhuur). De boodschap van Riwis is: wonen is geen taak voor de ggz. Als toch van ons verwacht wordt dat we als verhuurder optreden, dan gelden er extra voorwaarden. Er zit namelijk wel een prijskaartje aan intermediair verhuur, want tussen de tarieven zorg met verblijf en Volledig Pakket Thuis (VPT) zit netto een gat van 300-400 euro. RIWIS heeft een locatie geclusterd wonen, waarbij de gemeente bereid is geweest om dat verschil voor een periode van tien jaar te betalen.
Om mensen te begeleiden bij de overstap naar zelfstandig wonen, en om woningcorporaties daar ook comfort bij te geven, is een gezamenlijk proces nodig van zorgaanbieders, woningcorporaties en gemeenten om elkaar leren kennen en begrijpen. En ze moeten het eens worden over inhoudelijke voorwaarden, zoals een goede verankering van de ggz in de wijk, mogelijkheden voor op- en afschalen van zorg en time-outvoorzieningen. Platform 31 werkt nu met de G40 en een aantal woningcorporaties en zorgaanbieders samen in een project om die inhoudelijke voorwaarden verder uit te werken.
Hoe maak je zelfstandig wonen succesvol? De buurtaanpak uit Tilburg.
Tilburg is al lang bezig met scheiden wonen en zorg. Met woningcorporaties, zorgorganisaties en welzijn werkt de gemeente aan een gemeenschapsgerichte aanpak. Eerst met bestaande woonvoorzieningen, de laatste twee jaar ook met nieuwbouwprojecten voor gemengd wonen van mensen met en zonder indicatie. In die locaties wordt gezocht naar een gezonde mix van bewoners. Vaak is de verhouding circa 40 % met een zorgvraag en 60% reguliere huurders.
Een belangrijke succesfactor is om mensen (zonder indicatie) te selecteren op hun motivatie voor gemengd wonen: ‘We zijn op zoek naar goede buren’. Mensen met een indicatie worden aangesproken op hun bewoner-zijn en niet op hun cliënt-zijn. Ze krijgen in eerste instantie een drie-partijenovereenkomst met voorwaarden voor begeleiding. Na twee jaar kan dat worden omgezet naar een regulier huurcontract.
Op de locatie is een team aanwezig met zorgmedewerkers, een sociaal beheerder en een communitybuilder die het vaste gezicht van de locatie zijn. Zij bieden geplande en ongeplande hulp. Zij werken op basis van presentie en spelen in op alle soorten vragen, of die nu met zorg te maken hebben of meer praktisch zijn. Zorg kan worden op- en afgeschaald.
Woningcorporaties merken dat deze aanpak meer cohesie geeft en minder overlast en willen deze aanpak nu ook in reguliere buurten gaan toepassen. Als er in de samenwerking spanningen optreden dan helpt het om op voorhand leidende principes vast te stellen op het gebied van zorg, beheer, community building. Bij moeilijke keuzes probeer je dan de gevolgen op langere termijn voor die leidende principes in kaart te brengen. Zo voorkom je bijvoorbeeld ad hoc oplossingen in geval van overlast.
Kan iedereen zelfstandig wonen met begeleiding?
In principe is scheiden van wonen en zorg voor alle woonvormen en cliëntgroepen toepasbaar. Maar hoe minder mensen gestructureerd kunnen leven, hoe minder zelfstandig ze kunnen leven. En dan worden de risico’s van bijvoorbeeld overlast of huurachterstanden wel groter. Dus je maakt een risico-analyse of iemand een volgende stap kan maken in de richting van reguliere huur. Bepaalde basisvaardigheden zijn belangrijk. Je moet met geld kunnen omgaan om je eigen huur te betalen, je moet je eigen huishouden kunnen runnen, eventueel met ondersteuning. En een minimum aan motivatie is ook wenselijk.
Soms bepalen andere facturen hoe iemand woont. Jongeren van 18-21 jaar hebben meestal zo’n laag inkomen dat ze geen reële huur kunnen betalen. In Leiden zijn jongeren door de sluiting van gesloten jeugdzorg dakloos geworden. Deze jongeren komen vaak niet in aanmerking voor geclusterd wonen, omdat ze elkaar makkelijk versterken in negatief gedrag. Rivierduinen probeert nu eigen huurwoningen voor hen te realiseren met zorg en welzijn er dicht omheen. De gemeente moet dan bijspringen met een bouwdepot (zie hier voor meer informatie). Het voorstel hiervoor wordt komende week ingediend.
Meer informatie over betaalbaar wonen: Pilot en Rapport Nibud/Riwis Zorg & Welzijn ‘Betaalbaar zelfstandig wonen 2023’ - Riwis Zorg & Welzijn
Als themagroep zien we belangrijke redenen om hierin gezamenlijk op te trekken en woonzorgvisies te gebruiken om invloed uit te oefenen. Wil je meedoen? Meld je aan bij Liesbeth van Gent lgent@denederlandseggz.nl