Fred Paling, bestuurslid van de Nederlandse ggz en portefueillehouder van dit netwerk, opende de bijeenkomst met een toelichting op het netwerk en het centrale thema. Het Waardenetwerk Volwaardig burgeschap richt zich op het meer meedoen in de maatschappij van mensen met een ernstige psychische kwetsbaarheid.
Fred benadrukte dat het thema van deze bijeenkomst een urgente vraag betreft waarover in het AZWA is afgesproken dat zorgaanbieders vanaf 2026 stoppen met het hanteren van exclusiecriteria, behalve wanneer dit strikt noodzakelijk is voor zorginhoudelijk te onderbouwen uitzonderingsgevallen.
Dit gesprek kun je terugkijken: klik hier. Hieronder volgt een korte samenvatting van het gesprek. Of lees het uitgebreide artikel met meer toelichting: Inclusie van Complexe Cliënten in de GGZ | de GGZ Community. Onderaan dit bericht staan links naar de themasessies die daarna plaatsvonden.
De panelleden die werden geïnterviewd:
- Dineke Smit: Directeur bij GGZ in Utrecht, gepromoveerd op flexibiliteit in de mentale gezondheidszorg, en actief bij het Steunpunt Zelfregie en Herstel.
- Eric van Furth: Klinisch psycholoog, emeritus hoogleraar eetstoornissen, verbonden aan GGZ Rivierduinen.
- Jannelien Wieland: Psychiater en onderzoeker bij het LUMC, gespecialiseerd in mensen met een lager dan gemiddelde intelligentie
Barbara Stringer is sinds enige tijd directeur bij Kenniscentrum Phrenos, en zal reflecteren op het gesprek vanuit haar voormalige rol als coördinator bij het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE).
Welke mensen met complexe problematiek zie jij in jouw praktijk?
Dineke Smit ontmoet in het Steunpunt Zelfregie en Herstel in Utrecht dagelijks mensen met complexe problemen, zoals een vrouw met een waanstoornis zonder hulpvraag en overbelaste familie, die buiten het reguliere aanbod valt, en jongeren die na ‘uitbehandeling’ thuis zitten zonder verdere begeleiding.
Eric van Furth noemt zichzelf “ervaringsdeskundige behandelaar met veertig jaar ervaring”. Hij heeft zijn hele werkzame bestaan gewijd aan patiënten met ernstige eetstoornissen bij wie er meestal sprake is van een heleboel DSM-labels bij elkaar. Volgens hem krijgen veel mensen goede hulp, maar helaas horen sommigen dat ze uitbehandeld zijn—een term die hij niet meer gebruikt.
Jannelien Wieland is een psychiater en onderzoeker en werkt al haar hele loopbaan op het grensvlak van de GGZ en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. “Ik maak me het meeste zorgen over de groep die daartussen valt: lager dan gemiddeld IQ (tussen de 70-85), maar niet laag genoeg voor het label verstandelijke beperking).”
Waardoor ontstaat uitsluiting in de ggz?
Samengevat komt dit volgens de sprekers door:
- Systeemdenken: Professionals zijn gewend geraakt aan werken volgens protocollen en exclusiecriteria, waardoor mensen die niet in het systeem passen, buiten de boot vallen. Ook is er weinig rust en ruimte om naar de persoon zelf te kijken en kost ook samenwerken tijd.
- Angst en (on)bekwaamheid: Door specialisatie zijn sommige teams onzeker geworden over hun eigen kunnen en verwijzen ze complexe cliënten liever door. En dat terwijl ze niet altijd onbekwaam zijn.
- Fragmentatie van zorg: Cliënten met gestapelde problematiek worden vaak van het kastje naar de muur gestuurd, omdat elk domein zich op een deelprobleem richt of tegen grenzen aanloopt.
Hoe ziet de weg terug eruit? Naar inclusie in de ggz?
De bijeenkomst maakte duidelijk dat het realiseren van de AZWA-afspraak vraagt om meer dan het schrappen van exclusiecriteria. Het vraagt om een cultuurverandering, waarin samenwerking, consultatie, scholing en het benutten van ervaringskennis centraal staan. Professionals uit de GGZ en het sociale domein kunnen er samen voor zorgen dat ook de meest complexe cliënten sneller en beter worden geholpen:
- Meer professionele ruimte en minder nadruk op vinkjes en registraties, zodat er aangesloten kan worden bij wat iemand echt nodig heeft, ook als de hulpvraag per keer wisselt.
- Samenwerking: Door samen te werken met specialisten (zij komen naar de client toe, niet andersom) en in multidisciplinaire teams, waarin GGZ, sociaal domein en ervaringsdeskundigen samen optrekken, ontstaat meer ruimte voor maatwerk.
- Consultatie en scholing: kennis en ervaring van het specialisme inzetten om zo laagdrempelig mogelijk wie dan ook bij te staan.Professionals moeten ondersteund worden met consultatie en scholing, zodat ze zich zeker voelen om complexe cliënten te behandelen.
- Aandacht voor teams: Barbara ziet dat teams overvraagd worden: “Het is nogal wat als je elke dag draait en je moet voor cliënten verantwoordelijk zijn die incidenten veroorzaken waardoor collega’s thuis zitten. Daar hebben ze steun bij nodig.
- Laagdrempelige steunpunten: gebruikmaken van Initiatieven als herstelacademies en steunpunten als een plek waar mensen zonder drempels terechtkunnen, ongeacht hun problematiek of opleidingsniveau.
- Aandacht voor naasten: Het betrekken van familie en naasten is essentieel, maar vraagt om een gelijkwaardige benadering en het erkennen van hun rol in het herstelproces.
Lees alle artikelen van de netwerkbijeenkomst
Artikelen over de themasessies:
- Herstel en verbinden: Laagdrempelige steunpunten, verdiepen op de kenmerken van deze steunpunten
- Netwerksamenwerking: De Kracht van de Leefwereld - met Anja van der Aa
- Werken en ontwikkelen Hoe herkennen en begeleiden we mensen met een lager IQ in het traject naar werk
Wil je ook deelnemen aan deze netwerkbijeenkomsten, mail Liesbeth van Gent netwerkcoördinator: lgent@denederlandseggz.nl.