De live bijeenkomst van het waardennetwerk volwaardig burgerschap op 17 april kent een wervelend begin. Rob Haen, initiatiefnemer van The Living Museum Tilburg, geeft een aanstekelijke presentatie met veel humor. Hij neemt de deelnemers mee naar de wondere wereld van The Living Museum, een inspirerende plek voor kunst en ontmoeting.
Inspiratie uit New York
Het verhaal over the living museum begint niet in Tilburg, maar in het psychiatrisch ziekenhuis van New York in 1983, waar veel gehospitaliseerde patiënten verblijven. Daar nemen Bolek Greszynski en Janos Martin het initiatief om een hele vleugel van het gebouw open te stellen en daar kunst te maken. “Dan gaan er wonderen gebeuren”, beloven ze. Het is een groot succes. De patiënten vinden er ruimte om te dromen en zich creatief te uiten. Ze krijgen weer verbinding met hun verleden en een perspectief voor de toekomst. En er wordt bijzondere kunst gemaakt.
Het initiatief trekt mensen uit de psychiatrie en de kunstwereld van over de hele wereld. Een van de bezoekers is Rokus Loopik die het concept naar Nederland haalt. In 2015 opent een living museum op het terrein van de oude kliniek Vogelenzang in Bennebroek.
Rob werkt in die tijd in de dak- en thuislozenopvang in Tilburg. Hij ontmoet Rokus, die hem uitnodigt een keer naar Bennebroek te komen. Rob is daar meteen onder de indruk van de geweldige kunst, de vrije ruimte en de sfeer. “Ik raakte daar in gesprek met een vrouw die een hele achtergrond had met verslaving en psychiatrie. In een andere omgeving zou zo’n gesprek moeilijk op gang komen. Maar hier waren we gewoon twee mensen die van kunst hielden en elkaar vertelden wat we mooi vonden.” Rob keert terug naar Tilburg waar hij niet lang daarna ‘met een gestolen idee en enkele andere vrijdenkers’ een eigen living museum start.
In het begin is er geen eigen pand. Het initiatief organiseert her en der in de stad creatieve evenementen en maakt daar wat tamtam omheen.‘ Gaandeweg vormt zich een kring van kunstenaars die zich met het initiatief verbonden voelde. Een van hen belt op een avond bij Rob aan met een koffer vol kunst. Er staat dan echter geen expositie in de planning. Dan is er het besef: zonder eigen ruimte blijft mooie kunst in koffers en op zolderkamertjes verstoffen. Na een crowdfunding-actie – er is 20.000 euro nodig voor een jaar – opent The Living Museum Tilburg in 2018 zijn deuren. Nu gebeuren ook daar wonderen.
Geen regels, wel tradities
Inmiddels kent het museum zo’n 12.500 bezoekers per jaar. Het zijn vooral mensen met ‘geleefde ervaring’ op het gebied van verslaving, psychiatrie of dakloosheid. Wie er precies komen is moeilijk te zeggen, want het museum doet niet aan stempels of labels. Als je er bent, ben je alleen nog kunstenaar. Rob: “Kunstenaar in de breedste zin van het woord. Voor sommigen is het al een kunst om hun bed uit te komen of samen met anderen in een ruimte te zijn. Mensen zijn creatief bezig, maar elkaar ontmoeten is ook belangrijk. De koffie gaat soms sneller dan de verf.” Het museum biedt verder onderdak aan hersteltrainingen en zelfhulpgroepen. En er zijn podiumavonden met muziek.
Het verloop onder bezoekers is vrij groot. Sommige mensen groeien door in de kunst. Anderen vinden een nieuwe liefhebberij, en weer anderen haken soms af omdat ze een terugval hebben. Er is een kern van zo’n 50 kunstenaars die een extra positieve bijdrage aan het museum leveren. Dit zijn vaak letterlijk ‘sleutelfiguren’: mensen die een sleutel van het pand hebben, andere kunstenaars ontvangen en de tradities van een living museum bewaken. Want het museum kent dan wel geen regels, er zijn wel twee tradities die de basis vormen: 1. Iedereen is welkom zolang je jezelf of een ander niet schaadt. 2. Je laat de plek mooier achter dan je hem aantreft; dat kan door een kunstwerk achter te laten, maar ook door een liedje te zingen of een luisterend oor te bieden aan iemand anders. Elke positieve bijdrage telt.
In iedereen zit een kunstenaar!
Rob Haen zet tijdens zijn presentatie de toehoorders zelf aan het werk. Iedereen krijgt een schriftje dat tevens een ‘vrijbrief tot ruimte’ is. Wie zijn naam op het voorblad schrijft, is automatisch vrijgesteld van regels, restricties, oordelen en kritiek. Je bent alleen nog kunstenaar. Het schriftje bevat onder meer een aanzet om zelf een gedicht te maken. Vijf minuten is het heel stil in de zaal, iedereen schrijft. Dan dragen vijf mensen hun gedicht voor. Hieronder de winnaar die het meest applaus kreeg:
.png)
Autonoom
Wat betekent een regelloze ruimte in de praktijk?
Van mensen die in het museum komen wordt alleen verwacht dat ze de tradities respecteren. Hun diagnose of zorggeschiedenis doet er niet toe. Er wordt niet gewerkt met stappenplannen of leerdoelen. De administratie is minimaal: er wordt alleen geturfd hoeveel mensen er komen en hoeveel mensen voor het eerst komen. De gemeente Tilburg, een van de geldschieters, vindt dit genoeg. Het gaat om impact maken en niet om targets halen.
Er zijn ook ondernemers en fondsen die het museum financieel ondersteunen. Dit gebeurt op basis van vertrouwen. Rob: “De enige garantie die ze hebben is dat ze hun geld kwijt zijn. Soms zeggen we nee tegen een fonds, omdat ze allerlei registratie en verantwoording eisen. Het is voor ons noodzakelijk dat we autonoom blijven.”
Het museum draait volledig op vrijwilligers. Niemand heeft er een betaalde baan. Soms wordt tijdelijk expertise ingehuurd of is er een vergoeding voor specifieke activiteiten. Rob vervult als initiatiefnemer de rol van primus inter pares, maar verdient daar ook geen vast inkomen mee.
De meeste kunstwerken zijn te koop. Het museum koppelt dan koper en kunstenaar aan elkaar. Zo kan de koper ook het verhaal achter het kunstwerk horen. De prijs spreken ze onderling af, daar bemoeit zich verder niemand mee.
In Nederland zijn inmiddels meer living musea die op hetzelfde gedachtegoed geënt zijn. Vaak zijn ze verbonden aan een zorginstelling. The Living Museum Tilburg onderscheidt zich door volledig autonoom te zijn. Voor de gemeente Tilburg is dit een inspiratiebron om te kijken hoe ook in andere contexten regelloze ruimtes gecreëerd kunnen worden.
Meer informatie: zie links hieronder.
Wil je ook de uitnodigingen ontvangen van de netwerkbijeenkomsten over Volwaardig burgerschap? Deze zijn 1 keer per jaar op lokatie en 3 keer per jaar online. Mail lgent@denederlandseggz.nl